Vincent McNabb O.P. (1868-1943)

Het is zonder twijfel dat vader Vincent McNabb O.P. nauwelijks bekend is onder hedendaagse katholieken. Zelfs bij hen die zichzelf als traditioneel beschouwen zegt zijn naam wellicht niet zoveel. De meeste mensen die al eens van hem hebben gehoord, zijn op zijn naam gestuit via werken van Hilaire Belloc en G.K. Chesterton. Al deze associaties zijn inderdaad aspecten van het leven van deze man en priester. Maar het meest bekend zou hij moeten zijn als hartstochtelijk verdediger van Rerum Novarum. In deze blog zal ik een uitgebreide beschrijving van het werk en leven van deze Dominicaan geven. De gegevens zijn afkomstig van een lezing van Michael Hennesy in Wimbledon, gegeven op 15 juni 2002.

Introductie en jeugd
Vincent McNabb stond, wellicht met uitzondering van enkele van zijn medebroeders, in hoog aanzien bij zijn tijdgenoten. G.K. Chesterton schreef over hem dat het een van de grootste personen was die hij in zijn leven had ontmoet, zowel mentaal, moreel als praktisch. Hilaire Belloc schreef na de dood van McNabb in 1943 in het blad van de Dominicanen in Engeland, BlackFriars, dat McNabb een geweldig karakter had, waarin zijn kennis, ervaring en bovenal zijn oordeel tot één geheel werden gesmeed. ‘Ik voelde heiligheid in deze persoon, zo schreef Belloc ter afsluiting.

Maar wie was deze Vincent McNabb? Hij werd geboren als Joseph McNabb in Portaferry, in de buurt bij Belfast, op 8 juli 1868. Zijn vader was een veel afwezige zeekapitein en zijn moeder een typische, zorgzame moeder. Dit was zij niet alleen voor haar kinderen, maar ook in liefdadigheid en zorg voor anderen. In totaal gaf zijn moeder het leven aan elf kinderen, waarvan Joseph McNabb de tiende was. In zijn werken keek McNabb met genegenheid terug op zijn jeugdjaren en de woorden ‘gezin’ en ‘familie’ zouden altijd een centrale plaats houden in het wereldbeeld van McNabb, net zoals ook de encycliek Rerum Novarum dat deed.

Toen hij 14 was verhuisde het gezin naar Newcastle-upon-Tyne. De invloed van de verhuizing was groot, ook omdat McNabb in een parochie terecht kwam die werd geleid door leden van de Dominicaanse Orde. Hij was zeer onder de indruk van het Dominicaanse leven, hun spiritualiteit, ascetisme en hun liefde voor de Heilige Schriften. In zijn diepste ziel voelde McNabb later dat God hem opriep om broeder bij dezelfde Orde te worden om op die manier zijn ziel te redden. Toen hij 17 was werd hij novice en in 1891, het jaar van Rerum Novarum, werd hij kort na zijn 23ste verjaardag priester gewijd. Hij was een briljante student en in 1894, drie jaar na zijn wijding, werd hij naar Woodchester teruggestuurd met een doctoraat in de Heilige Theologie. In de navolgende 26 jaar vervulde hij diverse functies. Hij onderwees novicen in Woodchester, onderwees theologie in Hawkesyard en werd lid van de St. Dominic’s Priory in London, waar hij ook daadwerkelijk parochiepriester werd. In 1914 werd hij gekozen tot prior in Hawkesyard en in 1920 keerde hij terug naar London, waar hij opnieuw parochiepriester was tot zijn dood op 17 juni 1943.

Werk en visie
Bekendheid verwierf McNabb toen hij in contact kwam met meer prominente figuren in Engeland en zijn werk als zodanig meer bekendheid kreeg. Zo werd hij per accidentem een nationaal bekend katholiek figuur, die onder andere preekte op Parliament Hill . Het werk Old Principles and the New Order, gepubliceerd in 1942, was een verzameling van zijn essays van voorgaande twintig jaar. Enkele belangrijke punten daaruit waren (vrij vertaald);

‘Dit boek rust op zekere dogmatische en morele principes, bepaalde zekere en niet te ontkennen feiten en daarnaast geeft het enkele praktische voorstellen. Het eerste principe is dat er een God is, onze Schepper, Die we moeten liefhebben en dienen en Die we niet lief kunnen hebben zonder ook onze medeschepselen te dienen. Het tweede principe is dat de familie de eenheid van al het sociale leven is, en dat daardoor de waarde van alle sociale voorstellen getest moet worden op het effect dat zij hebben op gezin en familie. Het derde, meer psychologische principe is dat we van een gemiddelde man niet meer mogen verwachten dan gemiddelde waarden; overvraag de mens dus niet. Een set aan omstandigheden die van een gemiddelde man meer vragen dan gemiddelde waarden (bijvoorbeeld heroïsche daden) is een mogelijkheid tot zonde. Het vierde (morele) principe is dat deze mogelijkheid tot zonde, als het al kan worden veranderd, veranderd moet worden op een vreedzame manier.’
‘Het algemeen waargenomen feit, een wereldwijd incident, is dat in grote geïndustrialiseerde stedelijke gebieden normaal familieleven psychologisch en economisch welhaast onmogelijk is, omdat van de gemiddelde ouders gedrag wordt verwacht dat hoger is dan gemiddelde waarde’
De mogelijkheid tot zonde, waarnaar vader McNabb in bovenstaande tekst verwees, was de verleiding tot geboortebeperking waartoe arme families werden gedwongen door economische omstandigheden. ‘No birth and no control’ zou G.K. Chesterton deze situatie noemen, ‘rasvernietiging’ zou McNabb het meer grimmig noemen.

De positie waarin veel van zijn tijdgenoten leefde maakte hem boos en angstig. Hij spoorde veel van zijn toehoorders aan om de stad London, die hij vaak ‘Babylon of London’ of ‘Babylondon’ noemde, te verlaten en terug te keren naar het platteland. Die roep werd op het einde van zijn leven zelfs ondersteunt door de regering, om zodoende de agrarische productie te verhogen en de degradatie van het land tegen te gaan. De primaire reden van vader McNabb was echter om het verval van het gezin tegen te gaan. Deze primaire eenheid in iedere samenleving, voorafgaand aan de staat in ieder opzicht, leed heftig onder economische, sociale en politieke omstandigheden en werd erdoor uitgehold. Het leven op het platteland bestreed dit proces effectief. Belangrijke waarde daarin zijn voor McNabb ‘liefdadigheid, matigheid en gehoorzaamheid’.

In veel artikelen wijst Mc Nabb op de immorele effecten die de staat op de samenleving heeft. Het verwaarloost matigheid vanwege de alsmaar oplopende overheidsuitgaven, financieel mismanagement en woekerpraktijken. Het verwaarloost vaak gehoorzaamheid door het legaliseren van zaken die tegen moraliteit en religie in gaan. Tenslotte is liefdadigheid vanuit de staat te vaak bureaucratisch en zuigt zodoende daadwerkelijke naastenliefde, van hart tot hart, uit de samenleving.

McNabb’s grootste en meest moeilijke les voor onze eigen tijd gaat over armoede en matigheid. Voor McNabb betekende beide begrippen genoeg hebben voor het vervullen van je taken. Datgene wat nodig is om zelfvoorzienend te zijn is genoeg, voor de rest moeten we onze wensen beperken, onze noden limiteren en onze consumptie controleren. Deze materiële matigheid sterkt, zo was zijn overtuiging, tevens onze spirituele matigheid. Zeker in onze economisch moeilijke tijden mogen we aan dat ideaal een voorbeeld nemen.

Vader McNabb had vele kanten. Hij was een toegewijd verkondiger van Rerum Novarum, een gevierd pater die sprak op vele publieke bijeenkomsten en hij was tevens een gewaardeerd leraar en retraitemeester. Hij bestudeerde enthousiast werken van Chaucer en Francis Thompson en schreef essays over hen en andere schrijvers en dichters. Hij schreef enkele korte biografieën over onder andere John Fisher en St. Elizabeth van Portugal. Ook droeg hij regelmatig bij aan periodieke bladen, zoals G.K.’s Weekly van de ook op dit blog besproken G.K. Chesterton en J.H.P. Belloc Naast dit publicitaire werk zag McNabb ook vele kansen om leden van de Anglo-katholieke kerk terug te winnen. Naast deze missiemogelijkheden was hij ook nauw betrokken bij het helpen van arme Joden in het oosten van London.

Religieus leven
Vader McNabb wis lid van de Orde der Dominicanen. In zijn orde stond hij bekend als een asceet, die hard was voor anderen en vooral ook voor zichzelf. Wel had hij altijd een luisterend oor voor anderen, iets wat hij zelf nauwelijks had in zijn eigen leven. Hij at weinig en sliep op de vloer van zijn cel. Hij had tot op hoge leeftijd zelfs geen stoel in zijn cel. Wanneer hij schreef knielde hij voor zijn bureau, met daarop slechts een kruisbeeld, een klein beeldje van de Heilige Maria en enkele boeken. Hij schreef alles met de hand en had een afkeer van de opkomende machines. Zo gebruikte hij slechts hoog zelden een auto of trein om te reizen; liever liep hij, zelfs grote afstanden.

Als religieus speelde het gebed een belangrijke rol in zijn leven. Zijn gehechtheid aan de Heilige Mis en het bidden van de Heilige Rozenkrans waren twee van zijn belangrijkste activiteiten. Als man van diepgaand intellect had hij een afkeer van hen die het bidden van de Rozenkrans zagen als simpele devotie voor beginners. Volgens hem was de Rozenkrans de veiligste en meest zekere weg om in gemeenschap met God te komen via geestelijk gebed. Wat hem in de Rozenkrans het meest aansprak was het feit dat het ook de mensen ‘in de wereld’ in nauw en diep contact met God bracht.

Alvorens het overlijden van vader McNabb te bespreken is het van belang op te merken dat, ondanks het voorgaande beeld van een heilig en uiterst fanatiek man, McNabb ook zeker enkele ‘onhebbelijke’ kanten had. Hij was een scherp debater, die mensen soms ongenadig hard kon wegzetten of met veel bravoure kon optreden als hem iets niet aanstond.

Ziekte en overlijden
Op 14 april 1943 kreeg vader McNabb te horen dat hij nog maar kort te leven had. Hij had een sterk groeiend gezwel in zijn keel en de artsen bereiden hem voor op een langzame en moeilijke dood. Hij nam het nieuws zoals het was en bleef nog weken onderwijs verzorgen en deelnemen aan werkzaamheden in het klooster. Uiteindelijk kon hij nauwelijks meer eten en praten en kreeg hij de Laatste Sacramenten toegediend. Omgeven door zijn broeders zong vader McNabb met veel moeite voor de laatste maal in zijn leven het Nunc Dimittis, beleed hij zijn zonde aan de prior en hernieuwde hij zijn geloften. Hij raakte kort daarna bewusteloos voor een halfuur, nieste vervolgens en overleed. Na zijn overlijden kwamen veel mensen, met name zij die ouder waren en arm, bij hem om te bidden. Op maandag 21 juni werd zijn Requiemmis gelezen en werd hij begraven in een simpele kist, gemarkeerd met een zwart kruis. De nieuwsbladen stonden vol van zijn overlijden, zijn vele preken en datgene wat hij in zijn leven had bereikt.